Nałęczów – zabytki

Drewniana kaplica św. Karola Boromeusza (ul. Armatnia Góra 18), wzniesiona w 1917-19 w stylu zakopiańskim, fundacji Ludwiki Benni dla uczczenia pamięci jej męża Karola, znanego lekarza warszawskiego, z przeznaczeniem dla kuracjuszy i wczasowiczów. Od 1998 r. kościół rektoralny. Wewnątrz ołtarz wykonany przez rzeźbiarza Jana Żylskiego. Murowana kapliczka z końca XVIII w. (Góra Poniatowskiego). Dawna ochronka im. Adama Żeromskiego (obecnie przedszkole, ul. Poniatowskiego 33), murowana, wzniesiona w l. 1906-07 wg proj. Jana Koszczyc-Witkiewicza. Muzeum Spółdzielczości w Polsce – w budynkach Szkoły Rzemieślniczej Towarzystwa Popierania Przemysłu Ludowego w Królestwie Polskim. Budynki d. szkoły (ul. Chmielewskiego 4) i oficyny (ul. Spółdzielcza 14) – murowane, zbudowane w l. 1909-11 wg proj. Jana Koszczyc-Witkiewicza. Hotel „Centralny” (ul. Lipowa 1), murowany, wzniesiony w 1882 r. wg proj. Karola Kozłowskiego, przebudowany w 1929 r. przez Stanisława Grochowicza, w 1988 r. rozbudowany. Dwór Górskiego (ul. Górskiego 7), murowano-drewniany, z 2 poł. XVIII w., przebudowany w 1880 r. wg proj. Michała Górskiego (w bardzo złym stanie). Willa „Ukraina” (ul. Armatnia Góra 10), murowana, powstała ok. 1883 r. w stylu włoskim. Drewniana willa „Oktawia” (ul. Armatnia Góra 12), wzniesiona w 1880 r. przez doktora Konrada Chmielewskiego, nazwana od imienia jego żony. Tu Żeromski poznał swoją przyszłą żonę Oktawię, pasierbicę doktora. Tu pisarz mieszkał w l. 1905-08 i tu koncentrowało się życie inteligencji. Odbywały się różne kursy, wykłady Uniwersytetu Ludowego. Dom pełnił funkcję pensjonatu administrowanego przez żonę pisarza. Gościli m.in. Zofia Nałkowska, Zenon Przesmycki „Miriam”, Adolf No-waczyński. Później właścicielami willi zostali córka Oktawii Żeromskiej – Henryka i jej mąż arch. Jan Koszczyc-Witkiewicz. Willa „Podgórze” (ul. Armatnia Góra 16), drewniana, jedna z najpiękniejszych w Nałęczowie, zbudowana ok. 1880 r. w stylu szwajcarskim. Pierwotnie stanowiła własność Aleksandra Oskierki, później Karola Benniego. Gośćmi byli tutaj m.in. Henryk Sienkiewicz, Ewa Szelburg-Zarembina, Jadwiga Łuszczewska- Deotyma, Antoni Edward Odyniec, Jan i Mieczysław Karłowiczowie. Willa „Pod Matką Boską” (al. Lipowa 16) wzniesiona w l. 1896-98 w stylu włoskim. Na ścianach umieszczone są tablice ku czci Bolesława Prusa, który mieszkał i tworzył tu w l. 1900-10 (wcześniej mieszkał w specjalnie zbudowanym dla niego w 1894 r. w sąsiedztwie tej willi tzw. Domku Prusa – ul. Prusa 12a), oraz Tadeusza Staicha (1913-87) – poety i pisarza, piewcy Tatr i Podhala, który tu przebywał w l. 1975-86. Obecnie w willi mieści się restauracja i galeria sztuki. Przed willą fontanna z rzeźbą „Panna z rybą” wykonana przez Stanisława Strzyżyńskiego. Dom „Chata” Żeromskiego (obecnie muzeum pisarza, ul. Żeromskiego 8), drewniany, wzniesiony w 1905 r. wg proj. Jana Koszczyc-Witkiewicza. Ekspozycje stanowią autentyczne wyposażenie pracowni z pamiątkami rodzinnymi, meblami (m.in. biurko pisarza), fotografie, korespondencja. Wyróżniają się portrety Stefana Żeromskiego wykonane przez E. Niewiadomskiego, S. I. Witkiewicza, T. Pruszkowskiego, prace Henryka Siemiradzkiego, Stanisława Noakowskiego, Leona Wyczółkowskiego, Jana Stanisławskiego, Tymona Niesiołowskiego, zbiór rysunków i obrazów Oktawii Żeromskiej i 2 obrazy Stefana Żeromskiego. Obok murowane mauzoleum Adama Żeromskiego z l. 1920-22, jedynego syna pisarza, zmarłego w wieku 18 lat na gruźlicę. Witraż wykonany został według rysunku Adasia. Za „Chatą” drewniana studnia kołowrotkowa z 1905 r. Przed Miejskim Domem Kultury przy ul. Lipowej głaz-pomnik z 1996 r. ku czci pisarki Ewy Szelburg-Zarembiny (1899-1986), mieszkającej stale w Nałęczowie w l. 1900-18 i tu pochowanej. Przed willą ,Janina” (ul. Prusa 11), wzniesioną ok. 1900 r. zapewne wg proj. Jana Koszczyc-Witkiewicza, mieszczącą obecnie liceum ogólnokształcące, znajduje się odsłonięty w 1990 r. pomnik Stefana Żeromskiego (patrona szkoły), wykonany przez Stanisława Strzyżyńskiego.

5 km na pn. wsch. Czesławice. We wsi murowany pałac Z poł. XVIII w., przebudowany w 1886 r. wg proj. Leonarda Marconiego, przebudowywany po II wojnie światowej. Obok murowane zabudowania gospodarcze z XIX w. Park krajobrazowy Z 1886 r., założony wg proj. Waleriana Kronenberga. Kompleks stawów rybnych.