Katedra w Gnieźnie.
Jednym z najstarszych i najważniejszych zabytków chrześcijańskich w Polsce jest Katedra pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny i św. Wojciecha w Gnieźnie. Jej mury były świadkami historycznych chwil dla Państwa Polskiego. W niej koronowano pierwszych królów polskich. Z nią też związany był św. Wojciech i jego brat, jeden z pierwszych biskupów na ziemiach polskich – bł. Radzim Gaudenty.
Zanim Polska przyjęła chrzest, budowla ta służyła kultom pogańskim. Do dziś w jej podziemiach znajdują się pogańskie mogiły z ciałami składanymi w ofierze. Wszystko zmieniło się po przyjęciu chrztu w 966 roku. Pierwotny charakter katedry związany był ze stylem romańskim, a konstrukcja przypominała bazylikę. W tym czasie w murach świątyni pochowana została żona Mieszka I – Dąbrówka. W 997 roku złożone zostało w niej także ciało św. Wojciecha. Ważnym wydarzeniem był Zjazd Gnieźnieński w 1000 roku. Wtedy to bazylika została wyniesiona do rangi katedry i staje się główną świątynią stolicy arcybiskupstwa.
Najazd wojsk Brzetysława w 1038 roku powoduje zniszczenie katedry. Następne lata to okres jej odbudowy w dawnym stylu romańskim. Kolejną przebudowę świątynia ta przechodzi w wieku XIV pod kierownictwem arcybiskupa Jarosława Skotnickiego. Powodem tego był zły stan starej katedry romańskiej, ale także względy estetyczne i pojawienie się nowego stylu w architekturze. Z tego właśnie powodu nowa świątynia na Wzgórzu Lecha zostaje wzniesiona w stylu gotyckim. Inną przyczyną wzniesienia na nowo świątyni była chęć przywrócenia Gnieznu statusu ośrodka koronacji królów polskich. W tym czasie bowiem koronacje Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego odbywały się w Krakowie. Do dziś świątynia pozostała z zewnątrz w niezmienionym kształcie, a katedra ta jest jednym z najbardziej monumentalnych budowli w stylu gotyckim w Polsce. Zmiany we wnętrzu świątyni nastąpiły po pożarach w latach 1613 i 1760. Prezbiterium i nawa w stylu barokowym zaprojektował Efraim Szreger.
Okupacja hitlerowska oszczędziła świątynię. Nie została ona zniszczona. Zmieniło się tylko jej przeznaczenie. Władze okupanta postanowiły zamienić katedrę na salę koncertową. W 1945 roku miał miejsce kolejny pożar, który zniszczył sklepienie, dach i hełmy wież. W 1952 roku kardynał Stefan Wyszyński podjął decyzję o likwidacji wystroju barokowego i przywrócenie stylu gotyckiego wewnątrz katedry. Prace trwały przez 12 lat.
W 1979 roku Gniezno nawiedza Jan Paweł II. Jego druga wizyta ma miejsce w roku 1997 – w 1000 lat po śmierci św. Wojciecha. Wtedy też wystawiona na widok publiczny zostaje gotycka tumba – dawny grobowiec św. Wojciecha. Kolejną ważną jubileuszową datą jest rok 2000. Wtedy to też w Gnieźnie spotkało się 5 prezydentów państw środkowoeuropejskich, aby uczcić jubileusz Zjazdu Gnieźnieńskiego. Główne uroczystości odbyły się właśnie w katedrze.
Najcenniejszym zabytkiem znajdującym się w katedrze są Drzwi Gnieźnieńskie z XIV wieku. Na każdym skrzydle widać po 9 płaskorzeźb, które przedstawiają sceny z życia i męczeńskiej śmierci św. Wojciecha. Innym ważnym elementem wystroju świątyni jest barokowa koncesja wraz z relikwiarzem, w której znajdują się szczątki św. Wojciecha. Stoi ona tuż za ołtarzem w centralnym punkcie świątyni. Dzieło to wykonano w 1622 roku. Relikwiarz opuszcza świątynię na specjalne okazje, między innymi podczas uroczystej procesji w trakcie odpustu w parafii.
W katedrze znajduje się także wiele kaplic, które wiążą się z różnymi postaciami. Na lewo od ołtarza znajduje się pomnik Prymasa Tysiąclecia – kardynała Stefana Wyszyńskiego. W katedrze pochowanych zostało wielu hierarchów, między innymi: Jan Łaski, Maciej Łubieński, Teodor Potocki czy Ignacy Krasicki.