GÓRA KALWARIA

GÓRA KALWARIA – miasto położone 36 km na płd. wschód od Warszawy, w archidiecezji warszawskiej.

Góra Kalwaria od końca XVII wieku przez ponad sto lat była znanym ośrodkiem kultu religijnego. Rozwinęła się jako miejsce kultu dzięki inicjatywie biskupa poznańskiego Stefana Wierzbowskiego, który w latach 1666-1667 we wsi Góra, położonej przy ważnej przeprawie przez Wisłę, rozpoczął starania o zbudowanie miasteczka kalwaryjnego.

W 1670 biskup uzyskał pozwolenie u króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego na lokację miasta na prawie magdeburskim, a w 1673 Sejm zatwierdził fundację nazwaną „Nowa Jerozolima”. W przywileju lokacyjnym zastrzeżono, że w mieście może mieszkać tylko ludność wyznania rzymskokatolickiego.

G.K. to miasto o układzie barokowym, zbudowane na planie krzyża rzymskiego, którego ramiona tworzyły dwie ulice przecinające się pod kątem prostym. W jej krajobrazie miejskim wyeksponowano 7 obiektów sakralnych, odpowiadających 7 kościołom stacyjnym w Rzymie. Cztery z tych kościołów miały za zadanie akcentować cztery kierunki świata. Ten schemat urbanistyczny nawiązywał do układu Rzymu z przełomu IV i V w., w którym dominowały cztery bazyliki większe. Stąd też miasto to oprócz nazwy „Nowa Jerozolima” zyskało miano „Nowego Rzymu”. U wylotów ulic biskup ufundował cztery kościoły z klasztorami, a na ich przecięciu w 1668 zbudował kaplicę Piłata, od której rozpoczynano „drogę na Kalwarię”. W 1674 powstał kościół Wieczerzy Pańskiej przekazany pod opiekę księży marianów w 1677. Tam działał i został pochowany sługa Boży o. Stanisław Papczyński.

W G.K. pielgrzymi oprócz stacji Drogi Męki Pańskiej nawiedzali również kościoły, w których przechowywano relikwie świętych. Kalwaria składała się z 35 kaplic. Drogi modlitewne miały 51 stacji. Obejmowały 4 wydarzenia związane z publiczną działalnością Pana Jezusa, 15 stacji Drogi Pojmania, 17 stacji Drogi Krzyżowej, 5 stacji obejmujących wydarzenia od zmartwychwstania do wniebowstąpienia, 9 stacji poświęconych świętym. W okresie funkcjonowania G. K. jako ośrodka kultu religijnego odbywało się 9 dużych odpustów połączonych z przejściem Drogi Męki Pańskiej lub procesją do związanej z danym świętem kaplicy kalwaryjnej, 16 odpustów mniejszych oraz 10 innych odpustów.

Do czasów współczesnych po kalwarii pozostały, zmieniając swój status: tzw. kaplica Piłata – obecnie pełni funkcję kościoła filialnego pw. Podwyższenia Krzyża Świętego „na Górce”, Wieczernik to kościół filialny Wieczerzy Pańskiej na Mariankach oraz kaplica Zwiastowania NMP i kaplica św. Antoniego.

Do upadku znaczenia przyczyniły się rozbiory oraz zniszczenia miasta w czasie działań wojennych w czasie powstania kościuszkowskiego i powstania listopadowego. Następnie rząd pruski przeprowadził sekularyzację dóbr kościelnych w 1795. Majątek zakonów przeszedł na własność rządu, a miasto straciło znaczenie jako ośrodek kultu religijnego. Potem wydano zezwolenie na osiedlanie się ludności żydowskiej. Na początku XIX w. przeprowadzono regulację ulic, która przyczyniła się do zniszczenia pierwotnego barokowego układu urbanistycznego oraz kaplic kalwaryjnych. Po powstaniu listopadowym przybyli do G.K. chrześcijanie wyznania ewangelicko-augsburskiego. Do całkowitego upadku miasta przyczyniło się odebranie praw miejskich w 1883.