Niemcy
W połowie XIII wieku na tereny Niemiec z Francji dociera ukształtowana tam architektura gotycka. Gotyk niemiecki, w zależności od obszaru wykazuje nieco odmienne cechy. Na północnych terenach, uboższych w surowce kamienne, przeważają na ogół niewielkie ceglane kościoły halowe. Spotykane są także kościoły budowane z kamienia w układzie jedno- i trójnawowych hal. Na terenach południowych częściej można spotkać budowle z kamienia w układzie bazyliki.
Ukształtowane na terenie Niemiec budowle kościelne cechują się dość znacznymi uproszczeniami – z czasem zanika nawa poprzeczna oraz obejście z wieńcem kaplic. Znacznie skrócone są prezbiteria bezpośrednio, do których dobudowywane są trzy albo jedna kaplica. Umieszcza się je w wielobocznych (zazwyczaj na planie połowy dziesięcioboku lub dwunastoboku) absydach, których wysokość zbliżona jest do wysokości naw bocznych. Zmniejszeniu ulegają okna a nawy, zwłaszcza w kościołach zakonów dominikańskich i franciszkańskich, nie zawsze otrzymują sklepienia. Najbardziej widoczną cechą charakterystyczną brył kościołów są strzeliste wieże. Swoją smukłość zawdzięczają nie tylko proporcjom, ale także architektonicznej dekoracji podkreślającej ich wertykalizm a ażurowym hełmom wykonywanym z kamienia.
Katedra w Wormacji
Kościół św.Goreona
Katedra w Bambergu
Katedra w Magdeburgu
Kościół w Limburgu
Kościół św. Elżbiety
kościół św. Elżbiety w Marburgu, zbudowany z ciosów kamiennych w latach 1235 – 1283. Jest to trójnawowa hala z jednowanowym transeptem, którego ramiona, podobnie jak krótkie prezbiterium, kończą absydy zbudowane na planie połowy dwunastoboku. Poszczególne przęsła naw jedyne przęsło prezbiterium otrzymały sklepienia krzyżowe. Fasadę flankują dwie wieże
Kościół NMP w Trewirze
kościół NMP w Trewirze (Liebfrauenkirche) ma niecodzienny, jak dla budowli gotyckich, układ. Został zbudowany w okresie wczesnogotyckim na planie centralnym a jego sklepienia nie są podparte łękami oporowymi. Plan kościoła to układ krzyża greckiego, którego ramię nawy głównej przechodzi w krótkie prezbiterium zakończone, podobnie jak pozostałe ramiona, połówkami dziesięciobocznych absyd. Pomiędzy ramionami krzyża umieszczono niewielkie kaplice z dwoma absydami. Budowę kościoła ukończono w 1244.
Katedra w Kolonii
katedra w Kolonii, budowana już w okresie wczesnoromańskim, w okresie gotyku otrzymuje w pierwszej kolejności (1248 – 1322) prezbiterium. W 1347, po zburzeniu romańskiego korpusu rozpoczęto budowę pięcionawowej bazyliki
Kościół św. Krzyża w Schwabischgmonde
Włochy
Kościoły budowane na terenie Italii w okresie XIII – XIV wieku to przeważnie bazyliki, często przykryte drewnianym stropem lub widoczną we wnętrzu więźbą dachową. Pojawiające się sklepienia to najczęściej sklepienia krzyżowe, zabezpieczone stalowymi lub spiżowymi ściągami. W ten sposób znaczna część sił ukośnych była równoważona w rozciąganym elemencie poziomym, a pozostała, niewielka część, przekazywana na ściany i filary podparte przyporami. Stąd kościoły włoskie nie mają skomplikowanych układów łęków przyporowych, które wraz z filarami tworzyły misterne układy systemów przyporowych.
Bazylika Św. Franciszka – kościół górny, Asyż
Kościół św. Krzyża w Santa Croccie
Santa Maria Novella (1278r.)
Katedra w Sienie (1260r.)- zbudowana w okresie od ok. 1284 – 1376, trójnawowa bazylika z kopułą opartą na dwunastokątnym bębnie (już podczas budowy kościoła w jego centralnej części wbudowano sześcioboczny bęben, wyżej przechodzący w plan dwunastoboku). Fasada kościoła z trzema portalami zwieńczonymi wimpergami ozdobiona jest układem poziomych pasów. Wieża kościoła pochodzi z czasów romańskich,
Katedra w Orietto